Günümüzde hukuki uyuşmazlıkların çözümünde mahkemelere başvurmadan önce alternatif yöntemler giderek önem kazanıyor. Bu yöntemlerden biri olan arabuluculuk, tarafların uzlaşmasını sağlamak için tasarlanmış yapılandırılmış bir süreç. Ancak arabuluculuğun iki temel türü bulunuyor: İhtiyari Arabuluculuk ve Zorunlu Arabuluculuk. Peki, bu iki kavram arasındaki farklar neler? Hangi durumlarda tercih edilirler? Detaylarıyla ele alalım.
İhtiyari Arabuluculuk Nedir?
İhtiyari arabuluculuk, tarafların kendi iradeleriyle ve gönüllü olarak başvurdukları bir alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemidir. Bu süreçte, taraflar arasında tarafsız bir üçüncü kişi (arabulucu) iletişimi kolaylaştırır ve ortak bir çözüm bulunmasına yardımcı olur.
-
Süreç Nasıl İşler?
Gönüllü Katılım: Taraflar, hiçbir yasal zorunluluk olmadan, anlaşmazlığı çözmek için arabuluculuğu seçer.
Esneklik: Sürecin kuralları, zamanlaması ve arabulucunun seçimi tarafların mutabakatına bağlıdır.
Gizlilik: Görüşmeler gizli yürütülür; tarafların açıklamaları resmi delil olarak kullanılamaz.
Sonuç: Anlaşma sağlanırsa, bu metin hukuki bağlayıcılık kazanabilir. Anlaşma olmazsa, taraflar mahkemeye başvurabilir.
-
Avantajları
Maliyet ve Zaman Tasarrufu: Mahkeme sürecine kıyasla daha hızlı ve ekonomik.
İlişkilerin Korunması: Taraflar arasında iletişim kopmaz; iş birliği odaklı bir çözüm sunar.
Esnek ve Yaratıcı Çözümler: Hukuki sınırlamalar olmadan, tarafların ihtiyaçlarına özel anlaşmalar yapılabilir.
Zorunlu Arabuluculuk Nedir?
Zorunlu arabuluculuk, belirli davalarda kanunen ön koşul olan bir süreçtir. Türkiye’de 2018’den bu yana, özellikle ticari, iş ve tüketici uyuşmazlıklarında dava açmadan önce arabuluculuk şartı getirilmiştir.
-
Süreç Nasıl İşler?
Yasal Zorunluluk: Kanunla belirlenen davalarda (örneğin, işçi-işveren anlaşmazlıkları), dava açmadan önce arabulucuya başvuru zorunludur.
Süreç Standartları: Arabulucunun atanması ve süreç, mevzuatta belirtilen kurallara tabidir.
Sonuç: Anlaşma sağlanmazsa, taraflara arabuluculuk tutanağı verilir; dava ancak bu belgeyle açılabilir.
-
Avantajları
Mahkeme Yükünü Azaltma: Zorunlu arabuluculuk, davaların önemli bir kısmının mahkemeye gitmeden çözülmesini sağlar.
Yapılandırılmış Süreç: Süreçler standart olduğundan, taraflar için net bir yol haritası sunar.
İhtiyari ve Zorunlu Arabuluculuk Arasındaki Temel Farklar
|
Kriter |
İhtiyari Arabuluculuk |
Zorunlu Arabuluculuk |
|
Başlangıç |
Tarafların gönüllü iradesiyle başlar. |
Kanuni zorunluluk nedeniyle başlar. |
|
Esneklik |
Süreç ve kurallar taraflarca belirlenir. |
Süreç yasalarla sınırlandırılmıştır. |
|
Uygulama Alanı |
Her türlü uyuşmazlıkta kullanılabilir. |
Sadece kanunda belirtilen davalarda geçerli. |
|
Hukuki Sonuç |
Anlaşma bağlayıcı olabilir. |
Anlaşma yoksa dava açma hakkı doğar. |
|
Maliyet |
Taraflar anlaşarak ücreti paylaşır. |
Ücret genellikle davacı tarafından ödenir. |
Hangi Durumlarda Tercih Edilmelidir?
İhtiyari Arabuluculuk: Tarafların iletişimini sürdürmek istediği, karmaşık olmayan uyuşmazlıklarda (miras, komşu anlaşmazlıkları vb.).
Zorunlu Arabuluculuk: İş, tüketici hakları veya ticari sözleşmelerde kanunen zorunlu olduğu durumlarda.
Sık Sorulan Sorular
1. İhtiyari arabuluculukta anlaşma sağlanmazsa ne olur?
Anlaşma olmaması halinde taraflar mahkemeye başvurabilir. Süreçte paylaşılan bilgiler mahkemede kullanılamaz.
2. Zorunlu arabuluculuk hangi davaları kapsar?
Türkiye’de iş, tüketici, ticari ve miras davalarında zorunludur. Detaylar için 7155 sayılı Kanun’a bakılmalıdır.
3. Arabuluculuk ücreti ne kadar?
Ücret, uyuşmazlığın boyutuna göre değişir. Zorunlu süreçte ücretler Adalet Bakanlığı’nca belirlenir.
4. Arabuluculuk kararı bağlayıcı mıdır?
Anlaşma metni imzalandığında, taraflar için icra edilebilir belge niteliği kazanır.
5. Arabulucu nasıl seçilir?
İhtiyari süreçte taraflar serbestçe seçebilir. Zorunlu süreçte ise arabulucu, ilgili mercilerce atanır.
İhtiyari ve zorunlu arabuluculuk, farklı ihtiyaçlara cevap veren iki önemli mekanizma. Gönüllülük esasına dayanan ihtiyari süreç, esnekliğiyle öne çıkarken; zorunlu arabuluculuk, yargı sisteminin yükünü azaltmayı hedefliyor. Hangi yöntemin seçileceği, uyuşmazlığın türüne ve tarafların beklentilerine göre değişir. Doğru tercih, hem zaman hem de kaynak tasarrufu sağlayabilir.